– Timothy De Paepe (Universiteit Antwerpen – FWO Vlaanderen )
Noot: Deze pagina hoort bij het artikel ‘‘Als Poësis rijmt, dan spreeckt de schildery’. Het Sint-Lucasgilde, de Academie en de Schilderskamer’, van Timothy De Paepe, in het boek KUNST | ANTWERPEN | ACADEMIE | 350 (red. Katharina van Cauteren & Paul Huvenne). Kontich: BAi 2013, pp. 80-87, en de bij de gelijknamige tentoonstelling in het MAS (8 september 2013 tot 26 januari 2014).
Sinds de vijftiende eeuw waren de Sint-Lucasgilde (de gilde van kunstenaars) en de rederijkerskamer De Violieren (later De Olijftak geheten) met elkaar verbonden. Wanneer in 1663 vanuit de Sint-Lucasgilde de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten wordt opgericht en er nieuwe, grotere lokale nodig zijn, verhuizen gilde, academie en rederijkerskamer naar de oostelijke vleugel van de Antwerpse Handelsbeurs. De Handelsbeurs, opgetrokken omstreeks 1531-1532, was ooit het belangrijkste handelsgebouw van de stad. De architectuur zou bovendien een voorbeeld zijn voor de beurzen in Amsterdam en Londen. Na de val van Antwerpen verloor de Beurs haar positie, waardoor een deel van de lokalen op de bovenverdieping leeg waren komen te staan.
Afb. 1. Computerreconstructie van de buitenzijde van de Handelsbeurs, zoals die er aan het begin van de achttiende eeuw uitzag. © Timothy De Paepe
In de Beurs richten de Academie, de Sint-Lucasgilde en de rederijkerskamer verschillende lokalen in, zoals lesruimtes, een kantoor voor de academiedirecteurs, een keuken, maar ook een vergaderzaal (voorzaal) voor het gildebestuur. De belangrijkste ruimte wordt echter de Grote Schilderskamer of Schilderszaal. Deze zaal was een toneelzaal, maar vooral ook een pronkzaal, of ‘kunstkamer’. Deze zaal was immers versierd met een groot aantal schilderijen van de meesters van de Antwerpse schildersschool, zoals Rubens, Jordaens, Boeijermans en anderen. Bovendien vormden enkele plafondschilderingen van Jordaens en Boeijermans een symbolisch geheel met het podium en met de theaterfunctie van de zaal.
Afb. 2. Computerreconstructie van de Grote Schilderskamer, gezien (in noordelijke richting) vanaf het toneelpodium. De zaal staat klaar voor een toneelopvoering. De zaal werd gereconstrueerd zoals ze er omstreeks 1750 uit zag. © Timothy De Paepe
Academie, gilde en rederijkerskamer kennen in de anderhalve eeuw vanaf 1664 een woelige geschiedenis. Zo raken de academie en de gilde in conflict met elkaar. De academie breidt zijn leslokalen enkele keren uit, maar verdwijnt ook enkele jaren van het toneel. Ook bij de rederijkers worden perioden van stilte afgewisseld met jaren van toneelactiviteit. Vooral tussen 1664 en 1714, in 1735-1736 en tussen 1750 en 1762 wordt veel toneel opgevoerd.
In 1762 hielden de rederijkers op met bestaan, de Sint-Lucasgilde werd met de Franse revolutie opgeheven en in 1811 verhuisde de Academie naar een nieuw onderkomen in de Mutsaardstraat. De schilderijen uit de Grote Schilderskamer zouden daar de basis vormen van wat later het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten zou worden. In 1858 brandde de beurs af.
Afb. 3. Computerreconstructie van de Grote Schilderskamer, gezien in zuidelijke richting. De zaal staat klaar voor een toneelopvoering. De zaal werd gereconstrueerd zoals ze er omstreeks 1750 uit zag. © Timothy De Paepe
Afb. 4. Computerreconstructie van de Grote Schilderskamer, gezien (in noordelijke richting) vanaf het toneelpodium. De zaal werd gereconstrueerd zoals ze er omstreeks 1750 uit zag. © Timothy De Paepe
Lees meer:
Timothy De Paepe, ‘“Eene menigte van schoone schilderyen”: De kunstverzameling van het Antwerpse Sint-Lucasgilde en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, 1664-1810’. In 500 jaar verzamelen in Antwerpen. Een passioneel verhaal. Red. Nico van Hout & Hildegard Van de Velde. Leuven: Davidsfonds, 2013, pp. 102-115.
Timothy De Paepe, ‘Painting, drama and discomfort: The Great Painters’ Hall of the Antwerp Saint Luke’s Guild (1664-1810)’. In Artibus et historiae 66 (XXXIII) (2012), pp. 246–268.
Timothy De Paepe, ‘Jacobus Josephus Emmerechts: de laatste Antwerpse rederijker en de zangspelen van De Olijftak’. In De Fonteine 59 (2009), pp. 53-85.
R. A. d’Hulst, ‘Jacob Jordaens en de Schilderskamer van de Antwerpse Academie’, Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, 1967.
Afb. 5. Computerreconstructie van de Grote Schilderskamer, gezien (in noordelijke richting) vanaf het toneelpodium. De zaal werd gereconstrueerd zoals ze er omstreeks 1750 uit zag. © Timothy De Paepe
Afb. 6. Overzicht van de plekken in de Grote Schilderskamer waar schilderijen hingen. © Timothy De Paepe
3Dtheater 